Nuland, Nulandsestraat 15

Nuland, Nulandsestraat 15

Context (Bouw)historie: De boerderij Nulandsestraat 15 werd in de 19de eeuw nieuw gebouwd. Het kadastrale minuutplan (1811-1832) geeft op de plaats van de huidige boerderij dan ook nog geen bebouwing weer. De in de naar de straat gerichte zuidgevel opgenomen baksteen met ingekerfde datering ‘1864’ zal daarom vrijwel zeker het moment van de bouw markeren. De gehanteerde handvormbaksteen past sluit aan bij de datering. De Nulandsestraat behoort tot een oudere, in oost-westelijke richting lopende wegenstructuur en één van de oude hoofdverbindingen tussen Rosmalen en Geffen. Het historische karakter met beperkte verspreide bebouwing is goed bewaard gebleven en de oudere, parallel aan de straat gebouwde boerderijen zijn daarbij zeer karakteristiek. De boerderij heeft diverse verbouwingen ondergaan, waarvan geen documentatie is aangetroffen. Op basis van de iets afwijkende baksteen van de achtergevel en het achterste deel van het achterhuis lijkt hier sprake van een uitbreiding of latere verstening van eerder in hout uitgevoerde gevels. Vanwege de afwijkende achterste twee gebinten is ook volledige vernieuwing van het achterste deel van de boerderij niet uit te sluiten. Vermoedelijk in 1961, werd de indeling van de voorgevel naar de heersende mode opnieuw ingedeeld met grote rechthoekige vensters. Daarbij werd ook de tot dan toe in de rechter zijgevel gesitueerde toegang van het woongedeelte naar de voorgevel verplaatst. Een baksteen met ingekerfd jaartal “1961” naast de vroegere toegang herinnert aan deze ingreep. Tegelijkertijd werd ook de linker zijgevel van zowel het voorhuis als het achterhuis iets verhoogd. De linker zijgevel van het achterhuis kreeg daarbij de huidige betonnen stalramen en ook de in deze gevel aanwezige opgeklampte staldeur werd, gezien het omliggende vernieuwde muurwerk op hetzelfde moment op de huidige plaats ingevoegd. Bij de achtergevel dateren de twee betonnen stalramen vermoedelijk van dezelfde verbouwingsfase. De in deze gevel aanwezige opgeklampte deur is niet oorspronkelijk, maar behoort wel tot een eerdere verbouwingsfase. Bij de rechter zijgevel zijn de dubbele staldeuren, geheel rechts in de gevel later ingevoegd. Bij het geveldeel, links van de dwarsdeeldeuren zijn alle gevelopeningen gewijzigd. In alle gevallen zijn onder de huidige vensters sporen aanwezig die er op wijzen dat de openingen eerder als deuropening hebben gefungeerd. Opmerkelijk is het linker venster, dat wordt gevormd door het bovenlicht van een voordeurkozijn. Het is echter de vraag of dit kozijn uit deze boerderij afkomstig is. In 1962 werd voor rekening van J. v.d. Kamp ten zuiden van de boerderij de nog aanwezige schuur gebouwd. In 1969 werd, wederom voor rekening van J. v.d.Kamp, ten westen van de boerderij een nieuw woonhuis gebouwd. Daarmee kwam de woonfunctie binnen de boerderij te vervallen. Bij het woongedeelte van de boerderij werd bij deze bouwaanvraag de opmerking “te slopen krot” geplaatst. Deze sloop heeft echter niet plaats gevonden. Recent heeft de huidige eigenaar het eerder met riet gedekte bovenste dakgedeelte voorzien van een dekking met stalen profielplaten om het dak weer waterdicht te maken. Daarbij hebben ook de nodige verstevigingen in de constructie plaats gevonden.	2
Ligging: De boerderij bevindt zich aan de noordzijde van de Nulandsestraat, in het buitengebied ten noordoosten van de dorpskern van Nuland. Dit deel van de straat ligt tussen de aan de noordzijde aansluitende Donkenweg en Kepkensdonk. Tegenover de boerderij voert een grotendeels onverharde weg in zuidelijke richting tussen de akkers. De boerderij ligt parallel aan de noordzijde van de Nulandsestraat op vrij korte afstand van de straat. Daarbij ligt de boerderij duidelijk verhoogt ten opzichte van de straat. In de huidige opzet is geen afscheiding aanwezig tussen de straatbermen en het overeenkomstig begroeide erf ten zuiden van de boerderij. Direct ten westen van de boerderij maakt de Nulandsestraat een lichte bocht, waardoor de vrij dicht op de weg gelegen boerderij, komende vanuit westelijke richting, opvallend zichtbaar is. Beschrijving Algemeen (hoofdvorm, kap): De boerderij heeft een opzet als hallehuisboerderij met dwarsdeel op een rechthoekige plattegrond. De gevels zijn gemetseld in rode handvormbaksteen in kruisverband. De gevels hebben grotendeels een gepleisterde plint met iets wisselende hoogtes. Alle gevels vertonen sporen van verbouwingen. De boerderij heeft een zadeldak met wolfeinden boven de voor- en achtergevel. Het onderste dakgedeelte boven de rechter zijgevel is gedekt met gesmoorde Muldenpannen. Het Linker dakvlak is geheel met vezelcement golfplaten gedekt. Het bovenste dakgedeelte van het rechter dakvlak en de beide wolfeinden zijn gedekt met recente stalen profielplaten. Deze platen vervangen een eerder aanwezige rietdekking. Ook bij het linker dakvlak zal ongetwijfeld eerder een combinatie van dakpannen en riet aanwezig zijn geweest, voordat de huidige golfplaten werden aangebracht. Voorgevel: De op het westen gerichte voorgevel heeft voor een groot deel oorspronkelijk muurwerk. Met uitzondering van het zolderluikje zijn bij alle huidige gevelopeningen de dagkanten gewijzigd. De gevel sluit bij de dakvlakken af met vlechtingen. Daarbij is aan de linker zijde bovenop de vlechting nog een strook jongere metselwerk aanwezig, behorend bij een verhoging van de linker zijgevel. Ter hoogte van de zoldervloer zijn twee eenvoudige rechte ankers aanwezig.	3
Alle vensters op de begane grond hebben bakstenen lekdorpels. Het betreft links een wat kleiner rechthoekig venster met een ongeprofileerd kozijn met vast glas. In de middenbeuk en rechter zijbeuk zitten twee zeer forse vensters onder halfsteens rollagen. Beide vensters hebben een ongeprofileerd kozijn met een asymmetrisch geplaatste tussenstijl. Het smalste deel is daarbij uitgevoerd met een onderraam en kleiner bovenlicht. Tussen beide vensters bevindt zich een deuropening onder een halfsteens rollaag. In de opening een ongeprofileerd kozijn met een tussendorpel en daarboven twee tussenstijltjes. De in het kozijn aanwezige opgeklampte deur heeft een zeer klein kijkvenstertje. De verdieping heeft links van het midden een oorspronkelijk opgeklampt zolderluikje in een ongeprofileerd kozijn. Linker zijgevel: De linker zijgevel heeft een grotendeels gesloten karakter doordat slechts enkele kleine vensters aanwezig zijn. De gevel heeft over de gehele breedte een strook jonger metselwerk, behorend bij een verhoging van deze gevel. Ter plaatse van de linker deuropening is ook het metselwerk aan weerszijden van de deur vernieuwd bij het invoegen of wijzigen van deze opening. Het voorhuis heeft één vrij smal, later ingevoegd venster onder een halfsteens rollaag met een ongeprofileerd kozijn met vast glas. De kleine kelder heeft alleen een klein ventilatiegat ter hoogte van het maaiveld. Het achterhuis heeft twee deuropeningen met opgeklampte deuren, waarvan de rechter deur in een eenvoudig kozijn is opgenomen. Tussen deze twee deuren zijn twee betonnen stalramen met vierruits verdeling ingevoegd. In het brede geveldeel, links van de linker deuropening bevindt zich nog één overeenkomstig betonnen stalraam. Direct links van de linker deur is ook een hooggeplaatst klein toiletvenstertje met enkelruits raampje aanwezig.	4
Met name het linker deel van de gevel vertoont verschillende soorten metselwerk, waaronder een deel in wat kleinere bakstenen die lijken te wijzen op een datering die vóór de 19de eeuw ligt. Het ontbreken van de boerderij op het kadastraal minuutplan spreekt dit echter tegen. In het linker geveldeel is ook een dichtgemetselde laaggeplaatste opening zichtbaar, die waarschijnlijk behoorde bij een mestluikje. Achtergevel: De grotendeels gesloten achtergevel heeft de minste verstoringen. Evenals bij de voorgevel is ook bij de achtergevel de verhoging van de linker zijgevel zichtbaar langs de dakrand. De gevel heeft geen vlechtingen en is ter hoogte van de ankerbalken voorzien van twee rechte ankers. Links in de middenbeuk en in de rechter zijbeuk zijn vierruits betonnen stalramen ingevoegd. Tussen deze ramen zit een deuropening onder een halfsteens rollaag. Deze opening is ook later ingevoegd, maar dit vond waarschijnlijk al kort na de bouw van de gevel plaats. In de opening een opgeklampte deur. Rechter zijgevel: Bij de naar de straat gerichte rechter zijgevel is goed herkenbaar dat de woonfunctie, oorspronkelijk geconcentreerd vóór de brandmuur, in de rechter zijbeuk is uitgebreid. Het deel tussen de voorgevel en de brandmuur heeft geen openingen. Tussen de brandmuur en de iets terugliggende dwarsdeeldeuren zijn drie nietoorspronkelijke vensters aanwezig, allen met bakstenen lekdorpels. In alle gevallen zijn dagkanten gewijzigd, maar zijn ook onder de vensters dichtzettingen herkenbaar.	5
Het linker venster heeft een geprofileerd kozijn, maar ook een geprofileerde onderdorpel, doordat hier het bovenlicht van een voordeurkozijn tot venster met stolpramen werd omgevormd. Het middelste venster heeft een ongeprofileerd kozijn met een middenstijl en twee enkelruits ramen. Geheel rechts zit een venster met een ongeprofileerd kozijn met een opzet als liggend kruiskozijn. In het linker geveldeel zijn twee bakstenen met een ingekraste datering aanwezig. Het betreft een steen met de zwart ingekleurde inscriptie: “…M 1864”. Daarnaast is een baksteen met de inscriptie “1961” aanwezig. Vanaf de linker zijwang van de terugliggende deeldeuren behoort het metselwerk van de rechter zijgevel tot dezelfde opzet als de achtergevel. De dubbele opgeklampte dwarsdeeldeuren zijn opgenomen in een zwaar kozijn. In de linker deur is een (dichtgemaakt) venster aanwezig. Rechts van de dwarsdeeldeuren heeft de gevel een vierruits betonnen stalraam en dubbele opgeklampte staldeuren. Beide openingen zijn later ingevoegd of gewijzigd.	6
Constructie: De boerderij heeft een ankerbalkgebintconstructie met vier volledige gebinten. Daarbij zijn de voorste twee gebinten in eiken uitgevoerd en de achterste twee in naaldhout. Mogelijk werd deels gebruik gemaakt van hergebruikte spanten. Ter plaatse van het voorhuis op een jongere onderslag op twee stijlen onder de verdiepingsbalklaag aanwezig. De gebinten vormen een vrij brede middenbeuk en smalle zijbeuken. Bij de eiken spanten valt de onregelmatige afwerking op. Korbelen en windschoren zijn hier deels rechthoekig en deel in rondhout uitgevoerd. Telmerken waren niet zichtbaar. De gebintplaten lijken evenals de spanten deels in eiken en deels in naaldhout uitgevoerd, maar vanwege de slechte toegankelijkheid was dit niet goed te bepalen. De dakvlakken zijn uitgevoerd met rondhouten sporen en gordingen. Op diverse sporen waren rechte gehakte telmerken herkenbaar. De gordingen zijn deels afgeschoord naar de ankerbalken, maar van spanten is hier geen sprake. Over de sporen zijn nog deels de rondhouten rietgaarden aanwezig. Bij het onderste deel van het linker dakvlak zijn de panlatten bij het aanbrengen van de golfplaten verwijderd. Bij het rechter dakvlak is ter hoogte van de achterste drie gebintvakken een recente noodconstructie aanwezig ter ondersteuning van de door lekkages bouwvallig geworden dakvlakken.	7
Boven het voorhuis is een enkelvoudige verdiepingsbalklaag van rondhout aanwezig, met daar overeen nog oorspronkelijke brede vloerdelen. Boven het achterhuis liggen over de ankerbalken rondhouten balken met daarover (deels) wat jongere vloerdelen. Bij de achterste twee traveeën is boven een beperkt deel een verdiepingsvloer aanwezig van halve rondhouten delen op rondhouten onderslagen. De begane grondvloeren zijn overwegend in beton vernieuwd. Ter plaatse van de middenbeuk van het woongedeelte is nog de oudere steenachtige vloer onder de afwerking met plavuizen. Het opmerkelijk kleine keldertje in de linker zijbeuk heeft een gemetseld, geheel gepleisterde tongewelf met de kruin haaks op de voorgevel. Interieurelementen: Hoewel de verdeling binnen het voorhuis grotendeels is verdwenen, bleef de brandmuur, en daarmee de verdeling tussen voorhuis en achterhuis bewaard. Tegen deze brandmuur in de voorkamer een betegelde schouw met flankerende kasten. Hoewel de huidige afwerkingen 20ste-eeuws zijn, behoort de opzet van de schouw en het bovenliggende gemetselde rookkanaal tot de oorspronkelijke opzet. In de voorkamer is een	8
vloer van rode plavuizen aanwezig. Binnen de linker zijbeuk bevindt zich tegen de brandmuur een kleine kelder met toegangsluik en trapje naar de bovenliggende open ‘opkamer’. De linker zijbeuk heeft tegen de linker zijgevel een granito aanrechtblad op een gemetselde onderbouw. Binnen het achterhuis zijn in de rechter zijbeuk enkele vertrekken afgescheiden (XXm). In het naastgelegen voorste deel van de middenbeuk en linker zijbeuk is een koestal in een dwarsdeelopzet aanwezig. De voergoot en grup zijn opgenomen in de betonnen vloer. De wand die dit stalgedeelte scheidt van de achterliggende dwarsdeel is later ingevoegd (XXm). Links achter deze muur bevindt zich een vanuit de koestal toegankelijke plee tegen de linker zijgevel.	9
Het gedeelte achter de dwarsmuur is ongedeeld, maar uitgevoerd met een latere stalinrichting, deels met roostervloeren boven een mestput. De dwarsdeel is daarbij als ongedeelde ruimte nog intact gebleven. Erf, bijgebouwen, diversen: De boerderij bevindt zich dicht bij de straat op de zuidwesthoek van het erf. Direct ten noorden van de boerderij bevindt zich een ronde waterput, waarvan de oorsprong waarschijnlijk gelijk ligt met de bouw van de boerderij. Op de linker achterhoek van het erf is nog een uit 1962 daterende schuur aanwezig. Behoudens de perceelgrenzen is verder geen historische erfindeling herkenbaar. Langs de rechter (oost)zijde van het erf is een grotendeels gesloten singelbegroeiing aanwezig. Verder komen verspreid over het erf verschillende kleinere bomen en struiken voor, zonder herkenbare structuur. Naast de zuidwesthoek van de boerderij staat een forse beuk, die in hoge mate het beeld van dit deel van de Nulandsestraat bepaalt.	10
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst 1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden Deze vermoedelijk in de 19de eeuw gebouwde hallehuisboerderij heeft stedenbouwkundige waarde vanwege het belang als onderdeel van de nog vrij goed bewaard- en herkenbaar gebleven historische stedenbouwkundige structuur, die tot de vroegste ontginning van dit gebied kan worden gerekend. Karakteristiek is de ligging parallel aan de straat op een verhoging, dicht bij de straat. Daarbij is de boerderij beeldbepalend vanwege de ligging in een lichte bocht van de Nulandsestraat, waardoor de voorgevel voor een deel in de zichtas van de weg ligt. Hoewel sober van opzet en door latere wijzigingen wel enigszins aangetast, bleef de oorspronkelijke opzet met een dwarsdeel onder een zadeldak met wolfeinden goed herkenbaar. Hierin is architectonische waarde gelegen. De later vernieuwde (nood)dakbedekkingen doen hierbij wel afbreuk. Wat betreft de gevels bleven substantiële delen van het oorspronkelijke muurwerk bewaard, evenals sporen van verschillende verbouwingen vanuit de ontwikkeling van de bedrijfsvoering. In het interieur bleef de hoofdopzet met een door een brandmuur gescheiden voorhuis en een achterhuis met dwarsdeel herkenbaar, zij het door latere wijzigingen wel wat verstoord. De in 1962 ten noorden van de boerderij gebouwde schuur heeft geen architectonische- of stedenbouwkundige waarde. 2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden In de nog grotendeels aanwezige historische ankerbalkgebintconstructie alsmede substantiële delen van de tot de oorspronkelijke opzet behorende gevels en brandmuur is bouwhistorische waarde gelegen. Van belang zijn voorts ook de in kern nog oorspronkelijke schouw met bijbehorende rookkanaal en de in het voorhuis gesitueerde kleine kelder. 3. Cultuurhistorische waarden Het bouwwerk heeft cultuurhistorische waarde als een markant voorbeeld van een in de 19de eeuw op traditionele wijze opgezette boerderij met dwarsdeel. Vanuit de traditionele opzet werd de boerderij verschillende malen aan de ontwikkelingen op het gebied van de bedrijfsvoering aangepast. De boerderij vertegenwoordigt cultuurhistorische waarde als tastbare herinnering aan het agrarische verleden van Nuland. Het object Nulandsestraat 15 te Nuland, bestaande uit een hallehuisboerderij op rechthoekige plattegrond, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch.	11

Erfgoed 's-Hertogenbosch

2019

Aanwijzing 11 panden en objecten als gemeentelijk monument in Nuland

Nulandsestraat 15 te Nuland

Gemeenteblad van 's-Hertogenbosch

Kadastraal minuutplan 1811-1832, via beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |